środa, 3 lutego 2016

Genetyczna podróż przez wieki

Genealogia, jak by jej nie definiować, sprowadza się do dziedziczenia. Każdy z nas dziedziczy po swoich przodkach. Nawet jeśli ich nie znamy, nawet jeśli nie przekazali nam majątku, dokumentów, kultury - to zapisali w nas coś ważniejszego, mamy ich geny. Postęp techniczny sprawił, że od jakiegoś czasu możemy w tych genach czytać jak w archiwach, i dowiadujemy się o swoim rodzie często zadziwiających rzeczy.
Genealoga najbardziej pasjonują linie skrajne. Pierwsza to linia ojcowska, prowadząca od ojca do synów, a od synów do ich synów, i tak przez kolejne pokolenia. Od niedawna, bo od kilku wieków zaledwie, z linią ojcowską wiąże się dziedziczenie rodowego nazwiska. Drugą linią skrajną jest linia macierzyńska - prowadząca od matki do jej córek, i tak przekazywana dalej.
W badaniach nad dziedziczeniem genów zauważono, że linia ojcowska jest tożsama z dziedziczeniem chromosomu Y. Wszystkie mutacje, jakie pojawiały się i były dziedziczone przez kolejne pokolenia mężczyzn pochodzących od wspólnego przodka, są zapisem ich linii genealogicznych trwalszym, niż dokumenty archiwalne, a przede wszystkim sięgającym w przeszłość dalej, niż jakiekolwiek dokumenty pisane przez człowieka.
Dlatego spróbuję opowiedzieć, czego w tych genach dowiedziałem się  o najdawniejszym moim przodku, który urodził się mniej więcej 18 tysięcy lat temu, gdzieś na stepach środkowej Azji, z mutacją, zwaną dzisiaj R1a. W Europie kończył się właśnie cieplejszy okres drugiego pleniglacjału i wchodziliśmy w czas późnego glacjału. Polowaliśmy na mamuty, spotykaliśmy jeszcze naszych kuzynów neandertalczyków. 

 Rys. 1 Moja linia genetyczna (czerwony kolor). https://www.facebook.com/groups/R1a1a/

Na szczęście ostatnie zlodowacenie właśnie kończyło się, kiedy mniej więcej 14 tysięcy lat temu na świat przyszedł kolejny mój przodek, chłopiec z mutacją R1a-M448. Zaczynała się piękna era kamienia łupanego, początek holocenu, ery współczesnej.
A gdy minęło kolejnych 6 tysięcy lat, urodził się jego prawnuk z mutacją R1a-M198 (inaczej określaną jako R1a1a). Były to czasy istnienia kultur proto-miejskich w Anatolii, dobrze rozwiniętych i ludnych. Niestety, moi przodkowie już wtedy mieli do czynienia z ociepleniem klimatu i stepowieniem środowiska, toteż w poszukiwaniu lepszych miejsc do życia ruszyli szlakiem nad Morzem Czarnym w kierunku Europy. Europa, jak zwykle, była nieprzygotowana do przyjęcia tłumu uchodźców. Wtedy to, około roku 4500 p.n.e. urodził się kolejny mój pradziad, z mutacją R1a-M417, którego synowie byli już w pełni Europejczykami. Dalej posłużę się tekstem internauty z portalu historycy.org (http://www.historycy.org/index.php?showtopic=72935&st=15), który dość wyczerpująco opisał losy moich przodków po 4500 r. p.n.e.

"Dla klanu R1a-R1a1a można więc już nakreślić taką linię rozwoju i migracji:
Hotu Cave - co najmniej 20000 lat temu, Hotu przedceramiczne - 10000 lat temu, Catal-Hoyuk (Anatolia) - 6900 p.n.e.
KCWR (kultura ceramiki wstęgowej rytej) - 5500-... p.n.e.
KCWK (kultura ceramiki wstęgowej kłutej) - 4600-4400 p.n.e.
KPL (kultura pucharów lejkowatych) - 4000-2700 p.n.e.
KCSz (kultura ceramiki sznurowej) - 2900-2350 p.n.e.
 
Kultura ceramiki wstęgowej rytej (KCWR) - przybycie R1a1a z Anatolii nad Dunaj.
Uważa się, że pierwsze neolityczne kultury pojawiły sie na Bałkanach w czasie od 7000-6000 p.n.e. (grecka Nikomedia, Lepiński Wir, Wincza). Odpowiada to wiekowi R1a1a w tym rejonie. W Serbii, w miejscowości Białowoda, związanej z kulturą Vincza, najstarsze wyroby z miedzi datowane są na około 5000 lat p.n.e. Biorąc pod uwagę ten czas, można dopatrzyć się pochodzenia przerobu miedzi z Catal-Hoyuk. Naddunajska kultura ceramiki wstęgowej rytej (KCWR) rozwija sie w latach 5500-4500 p.n.e. i przechodzi ona w kulturę ceramiki kłutej (KCWK) w dorzeczach Łaby i Wisły. Rozprzestrzeniła się od południowo-zachodniej Ukrainy aż poza Ren, blisko Paryża. Z KCWR związane są inne "naddunajskie" kultury: Rossen, Lendziel, Cucuteni-Trypolska i inne.

Ludność zarówno KCWR, jak i KCWK kraniometrycznie jest odpowiednikiem Hotu i Catal-Hoyuk, a nośnikiem tej kraniometrii jest klan R1a1a. Więc nie ma podstaw, aby KCWR lub KCK przypisywać nieokreślonej populacji nieindoeuropejskiej. Jeśli następnie przyjmuje sie, że język klanu R1a1a w neolicie był indopeuropejski, dokładniej: aryjski, to także i język Catal-Hoyuk musi być uważany za indoeuropejski. Nie było też wtedy możliwości przejęcia języka od klanu R1b1b2, a tym bardziej od I1 lub I2. Ci ostatni byli rozproszeni, prowadzili łowiecko-zbieracki tryb życia, byli daleko mniej liczni, a język ich nie był sprawny w życiu kultur, którymi żył klan hodowców-rolników R1a1a. Co więcej, nic nie przeszkadza przyjąć, że już język przedceramicznej Hotu był wcześnie-indoeuropejski.

Kraniometrycznie czaszki Ariów, typu śródziemnomorskiego, choć wyszły od kromaniowców, nie mają już żadnego do nich podobieństwa. Długi czas migracji, a zwłaszcza przebywania na Irańskim Płaskowyżu, ukształtował i utrwalił ich nowy, śródziemnomorski fenotyp. Jednak kraniotypy KCWR i KCWK wykazują, że istniało współżycie z autochtonami-kromaniońcami. Tym samym upada teza o agresywnym przybyciu "sznurowców" do Europy Środkowej. Po prostu nie było wzajemnego ich wybijania się. Do zmiany populacji w tym rejonie Europy przyczynił się nie tylko klan R1a, lecz także i żeńskie mito H. Np. we francuskiej osadzie Buy, mtH wzrosła z 20 procent na początku neolitu do 75 procent w brązie.
 
Kultura ceramiki wstęgowej kłutej (KCWK).
Nazywana następczynią kultury ceramiki wstęgowej rytej, kultura ceramiki wstęgowej kłutej (KCWK), powstała w rejonie średniego Dunaju, była upowszechniona w Czechach, Austrii, Polsce i Wschodnich Niemczech, z wyraźnym kierunkiem na dół wzdłuż Wisły i Łaby. Datowana jest na lata 4600-4400 p.n.e. Na wczesnym etapie kultura ta towarzyszyła ludziom z kraniometrią aryjską (można już powiedzieć: słowiańską), a tylko w Niemczech nad Łabą dochodziło do zlewanie się z autochtonami-kromaniowcami. Nawet na wyspie Gotland stara mitochondrialna grupa rolników aryjskich wystąpiła w 15 procentach populacji neolitycznej. W miejscu pojawienia się KCWK, w Czechach, występuje kraniometryczny typ spotykany u Ariów na Płaskowyżu Irańskim i w Anatolii. W miarę przesuwania się tej kultury w dorzecze Łaby i wraz z upływem czasu parametry czaszki na terenie Niemiec ulegają kromanionidacji w 29 procentach; na krańcach tej kultury Ariowie zostawiali tylko 20 procent swojego śladu w kraniometrii. Jak widać, nie ma potwierdzenia eksterminacji starych populacji europejskich przez aryjskich przybyszów. Kultura KCWK dośc szybko ewoluowała w kulturę pucharów lejkowatych.

Kultura pucharów lejkowatych (KPL).
Uważa się, że ludzie kultury pucharów lejkowatych (KPL, niem. TRB), panującej w czasie 4000-2700 p.n.e., jako pierwsi wprowadzili bydło rogate do Europy Północnej i Południowej Skandynawii - około 3950 p.n.e. (gdy jeszcze było piesze przejście). Nieco później pojawiły się tam polerowane kamienie, topory i megalityczne grobowce (ani czasowo, ani kraniometrycznie nie można tych elementów łączyć z populacjami R1b1b2; nie było już wtedy, od około 3500 p.n.e., pieszego przejścia z Brytanii). Kultura Ertebolle, jako niższego rodzaju, nie mogła zrodzić KPL.

Kromaniońcy Ertebolle mieszali się z ludźmi nowej kultury, ale niezbyt blisko, skoro kraniotyp aryjski nie uległ większym modyfikacjom. W połowie czasu KPL jej ludność cechują te same parametry kraniometryczne: wysokość twarzowa, szerokość orbit ocznych i marker nosowy, co w czasie jej przybycia nad Dunaj. Z biegiem czasu zmieszanie się populacji aryjskiej z autochtonną tak w Niemczech, jak i w Skandynawii i - według innych badań - także w Anglii sięga, według danych kraniometrycznych, około 50 procent. Jest to kolejne potwierdzenie przyjaznego wkroczenia ludności aryjskiej do Europy.

W samej Szwecji w populacji KPL wysoki procent kraniotypu aryjskiego, bo 58%, można łatwo wytłumaczyć znanym zjawiskiem obniżenia płodności w związkach mężczyzn klanu I z przybyłymi z południa kobietami mtH. Niepłodność ta mogła sięgać 22,5 procent, co oznacza, że w 40 pokoleniach autochtonnych haplogrup I mogłoby zostać tylko kilka procent. Ilustracja tego procesu jest fakt, że na izolowanej wyspie Gotland, gdzie nie dotarły aryjskie mitoH, linie klanu I1 przetrwały w 84 procentach.

Inne dunajskie kultury.
a) Wielka, choć tajemnicza, kultura Cucuteni-Trypolska (4200-2750 p.n.e.), długotrwała, ze znacznym udziałem elementów kultury protomiejskiej, typu wschodniośródziemnomorskiego; wykryto w niej znaczny udział ludności aryjskiej; w badaniach kraniotypów jej liczebność sięga około 50 procent (druga polowa to paleoeuropeoidy klanu I).
b) Najpierw kultura badeńska (KB), której gałęzią węgierska jest kultura pecelska, lata 3600-2800. Szeroko rozprzestrzeniona, bo od austriackiego Baden do Zachodniej Ukrainy. Jeden osiągalny kraniotyp (pecelski) wskazuje 80-90 procent typu aryjskiego rolnika.
c) Tu można też wspomnieć i kulturę vucedolską w Chorwacji, w latach 3000-2600 p.n.e. Nie udało się znaleźć czaszki i zyskać kraniometrii, ale miała ona udział w formowaniu iliryjskich plemion. Czas pojawienia się tej kultury zbiega się z datą wejścia klanu R1b1b2 na Bałkany - około 3000 p.n.e."

Tu przerwę internaucie. Otóż wszystkie te dokonania, opisane wyżej, można przypisać moim kuzynom, którzy są również potomkami mojego przodka, u którego zaszła mutacja R1a-Z282 około 3500 lat p.n.e. i kuzyna z innej linii, u którego zaszła mutacja R1a-L664. Potomkowie owego kuzyna to dzisiejsi potomkowie niektórych plemion germańskich. Inny z braci, u którego zaszła mutacja R1a-Z93, najwyraźniej obraziwszy się na rodzinę, zawrócił ok. 3500 roku p.n.e. na stepy, dając początek linii azjatyckiej naszego rodu - ludom scyto-sarmackim i aryjsko-irańskim. Natomiast mój przodek, ze swoją charakterystyczną mutacją R1a-Z280 prowadził swoją gospodarkę na żyznych ziemiach naddunajskich, produkując swoją ceramikę, ozdobioną odciskami sznura.

Powróćmy do internauty:
"Kultura ceramiki sznurowej.
Wielka i szeroko rozprzestrzeniona kultura ceramiki sznurowej (KCSz) była w Europie Środkowej długotrwała, bo w zależności od regionu istniała w czasie od 3250 (Górna Łaba i Solawa, choć świeże znaleziska grobowe KCSz w Szczytnej na Podkarpaciu datowane jest na ponad 4000 p.n.e) do 1800 p.n.e. Przez wielkiego antropologa K. Coon'a została określona mianem "reketier (gangster) neolitu". A to chyba z dwóch powodów. Po pierwsze z powodu popularnych u nich kamiennych "toporów", które nazwano bojowymi. Poza tym zauważono jakby brak ciągłości ich kraniometrii i szkieletów z poprzednimi populacjami, która jakoby oznaczała szybką, w ciągu zaledwie dwóch pokoleń, wymianę ludności.
Otóż z danych kraniometrycznych wynika, że inspirowała ją nowa fala rolników z południa, odróżniającym się wysokim współczynnikiem wysokości czaszki, cechującym południowców, w przeciwieństwie do niskiego w poprzednich populacjach aryjskich. Szybkie ich nadejście tłumaczy się tym, że zostali oni z Bałkanów wypchnięci przez napływające populacje klanu R1b1b2. Fizycznie człowieka KCSz określa się dość sprzecznie jako typ "krępy śródziemnomorski", a więc smukły-krępy, gdy tymczasem cechy jego pierwotnej śródziemnomorskości zostały połączone ze znaczną krępowatością ("robustność") dopiero pod koniec kultury, po znacznym zmieszaniu się z kromaniońcami na terenie Niemiec i Rosji. Już sam fakt owego demograficznego mieszania się z kromianiońcami świadczy, że KCSz nie nadużywała swoich "toporów bojowych".
Głośną osadą kultury ceramiki sznurowej i ludzi klanu R1a1a stało się Eulau nad Salawą (Niemcy), gdzie na archeologicznym cmentarzysku KCSz, datowanym izotopowo na 2600 p.n.e., w 2005 r. rozpoznano szkielet ojca i dwóch jego synów, z haplogrupą R1a1a (W. Haak et al. 2008 r.).
Na rzecz ciągłości ludności KCSz z poprzednimi aryjskimi, kulturą pucharów lejkowatych czy kulturą ceramiki wstęgowej, przemawia, oczywiście kraniometria. Na początku tej kultury różnica polegała tylko na nieznacznie większym wymiarze wskaźnika wysokości sklepienia czaszki, zresztą nierasowego. Natomiast znaczna dolichocefalność populacji KCSz w Czechach to rezultat zmieszania ludzi wcześniejszej kultury ceramiki wstęgowej klutej z lokalnymi kromaniońcami. Podobne procesy zmiany w starszych kulturach aryjskich w Środkowej Europie spowodowały różnicę w kraniometrii względem tych, którzy pozostali w rejonie Balkanów i przybycie na północ opóźnili o kilka tysięcy lat.
Szybkie ich wejście na ten teren też świadczy o tym, że przyszli oni do swoich, weszli w tereny poprzednich kultur swoich aryjskich współplemieńców razem: KCWR, KCWK, KPL i KB. To ciekawe, że obydwa tereny pokrywają się geograficznie. Na tle ludności autochtonnej w Polsce obserwuje sie wyraźny wzrost klastra Ariów. Gdy w czasach kultury ceramiki wstęgowej rytej ludność aryjska sięgała u nas 42 procent, to za KCSz ilość ta wzrosła do 69 procent (pozostałe 31 procent to kromanioidalni poprzednicy i lapoidalni przybysze z północnego wschodu.
Na terenie polskim kraniotypy "sznurowców' odznaczały się wysokim wkładem typu aryjskiego, bo prawie 70 procent, dzieląc resztę na paleoeuropoidalne kraniotypy kromaniońców północnych Niemiec oraz laponoidalnych wołosowców z Niziny Rosyjskiej.
O utrwalonym już osadnictwie aryjskim w środkowej Europie świadczy tern fakt, że nasuwające się z zachodu obce kultury, jak unietycka czy lateńska raczej nie zmieniła proporcji demograficznej. Na całym terenie kultury unietyckiej Czech (Czechy, Polska pd.-zach., Austria i Niemcy) w kulturze unietyckiej kraniotyp aryjski występuje w 50 procentach (pozostała połowa to autochtonni kromaniońcy i KPDz R1b1b2), podczas gdy w "celtyckiej" kulturze lateńskiej np. w Czechach - w 67 procentach.
W sumie więc jest jasne, że "sznurowcy", jak i pozostałe aryjskie kultury neolityczne Środkowej Europy przybyły przez Bałkany i Anatolię, i wszystkie z najwyższym współczynnikiem wysokości sklepienia czaszki (87,6), w czym wyróżnili sie szczególnie sznurowcy."

Rys. 2 Mutacje w kladzie Z280. Linia czerwona to moja linia genetyczna.
https://www.facebook.com/groups/R1a1a/

Powróćmy teraz znów do historii mojej rodziny. Bracia mojego przodka z mutacją R1a-Z280, około 3000 r. p.n.e., mieli duże skłonności do podróżowania po Europie. Jeden z nich, ten z mutacją R1a-Z284, dotarł do północnych wybrzeży Bałtyku, dając początek późniejszym Wikingom, we wczesnym średniowieczu siejącym  postrach rozbójnikom morskim i założycielom sprawnie gospodarujących osad. Drugi z braci, mający mutację R1a-M458, osiedlił się na nizinach środkowopolskich, i jego dalecy potomkowie stanowią dzisiaj większość Polaków. Moi przodkowie zostali nad Dunajem na dłużej, chociaż w 2500 r. p.n.e potomstwo pradziada z mutacją R1a-CTS3402 dało początek kilku grupom krewnych, które rozeszły się na północ od Karpat, nad Wołgę i na Pomorze Bałtyckie. Mój pradziad, po którym dziedziczymy mutację R1a-Y2613 żył nad Dunajem w 1000 r. p.n.e., ale wiele przemawia za tym, że na progu Nowej Ery jego wnuk o mutacji R1a-Y2608, a później, około 500 r. n.e. jego potomstwo z mutacją R1a-YP613, czyli moi pradziadowie, powędrowali, jedni w kierunku wybrzeża dalmatyńskiego, drudzy w kierunku Moraw, Czech i Bawarii, a jeszcze inni, pewnie w kupieckich interesach, Wisłą ku jej ujściu. I tak zapewne wyglądała droga mojej rodziny do miejsca, w którym dzisiaj żyję. Być może wolałbym ciepły klimat południa, ale i moim północnym kraju jest pięknie. Tylko że mało mam tutaj genetycznych kuzynów. Najstarszym udokumentowanym moim dziadkiem był żyjący w pierwszej połowie XVIII wieku w Brodnicy Georg Gottlieb Gutt. Jego wnuk, też Georg Gottlieb, uchodził wśród swoich znajomych za Bawarczyka, tak przynajmniej przekazali w źródłach. Jego syn Ferdynand, bawiąc w Czechach w 1835 roku opowiadał o czeskim pochodzeniu rodziny. Skąd to wiedział, źródła nie przekazały. Poprzestańmy zatem na skonstatowaniu względnej spójności ustnego przekazu rodzinnego z historią zapisaną w genach, oraz na marzeniu, żeby udało się wyjaśnić lukę między owym domniemanym 500 r. n.e., kiedy żył R1a-YP613, a 1729 rokiem, kiedy urodził się Georg syn Georga.